Джогджа паважная. Не лянівая, а менавіта расслабленая, таму што ведае сабе цану. Гэта адзіны дзеючы султанат у Інданезіі – горад да гэтага часу кіруецца султанам і мае статус аўтаноміі. Горад шырокі, невысокі, з вялікім гістарычным кварталам, рынкам, які перацякае ў гандлёвыя ж вуліцы, дзе на кожным кроку крамы баціку, разьбяных вырабаў, музычных інструментаў. У горадзе мноства тэатраў, музычных пунктаў, і кожны год праходзяць фестывалі розных мастацтваў. Горад жывы: ахова-адмена, пыльнай заслонай ДК не пахне.

А яшчэ Джогджа стварае ўражанне бяспечнага горада. Гэта дзіўна, але ўвогуле падчас усёй дарогі мы, дзве белыя жанчыны, не адчувалі сябе ў небяспецы. І рэч не толькі ў тым, што мы былі з мясцовымі, але і ў тым, якія мясцовыя. Дакументалістка падчас вячэры расказвае, што гэта звязана з адсутнасцю мачысцкай культуры ў Інданезіі. Хлопчыкаў не выхоўваюць у духу перавагі. Тут, безумоўна, моцная традыцыйная культура і ад рэгіёна да рэгіёна сітуацыя адрозніваецца, але ўвогуле не страшна.

Я з’язджаю з сустрэчы крыху раней – мне трэба паспець на асабістку. Не ведаю, якім месцам я думала, але на тыдні здымак я не адмяніла сваю тэрапеўтычную працу. Па дарозе ў таксі, гледзячы то на час, то на размытыя з-за дажджу водбліскі ліхтароў у акне, лаўлю сябе на адчуванні дэжавю. Як быццам я так ужо кудысьці ехала – можа, у гэтым жыцці, а можа, у сне, а можа, я так буду ехаць, калі прызыўны голас гэтага месца завабіць мяне паверыць у тое, што гэта можа быць на нейкі час домам.

Акрамя таго, што тут пару начэй мы нават нармальна спім, мы бясконца ядзім.

Джак’якарта – гастранамічны апагей паездкі. Гэта, у прыватнасці, дурыянавы рай, і ўпершыню за 12 гадоў паездак па Азіі я адважваюся яго пакаштаваць. Адразу ва ўсіх відах: тры гатункі сырога, з марожаным і з нейкай салодкай кашай. Мая скура твару да таго моманту выразна дае зразумець, што за ўвесь кафеін, цукар і недасыпанне я яшчэ доўга буду расплачвацца адчайнымі вуграмі, але заўтра для мяне не існуе – няма яго ў дзеясловах інданезійскай мовы, няма яго і ў маім успрыманні часу цяпер.

Ах да, цукар. У Джогджы становіцца зразумела, што гэта кароль яванскай кухні. І становіцца зразумела чаму.

…За акном зноў дождж. За тры дні ў Джогджы на нашы галовы яго вылілася больш, чым за ўвесь папярэдні тыдзень. Цяпер ён барабаніць па драўляным даху моднага рэстарана — мы сядзім прама пад трохвугольным дахам з вялізнымі схіламі і драўлянымі разнымі слупамі.

— Ваў! Ты разумееш, што гэта? — пытаюся ў Шуры, гледзячы на жоўтую глыбу на талерцы.

За тры сезоны на Балі я прывыкла да дзівосных дзіваў харчавання ў модных месцах, але гэта відавочна нешта іншае.

Шура бярэ ў рукі гэту жоўтую празрыстую глыбу, смела ліжа і расчаравана адказвае:

— Гэта цукар.

Апошні раз столькі цукра ў кухні я памятаю ў Індыі. Але Індыя лічыцца другім месцам у свеце па колькасці дыябетыкаў. У Інданезіі іх некалькі менш – яны на шостым месцы. Але ў цэлым з цукрам усё: мяса, рыба, соусы, напоі, садавіна з цукрам. Дэсерты, зразумела, чысты цукар.

У гэтага ёсць сумныя каланіяльныя прычыны.

Калі на Яве гаспадарылі галандцы, яны хутка адкрылі, што тут выдатна расце цукровы трыснёг. І на доўгія дзесяцігоддзі гэта стала асновай росквіту галандскіх калоній: вялізныя плошчы высякаліся пад пасадкі, будавалася інфраструктура, дарогі, гарады. Галандцы прымушалі яванскіх сялян вырошчваць экспартныя культуры, і цукровы трыснёг быў адной з іх. Пакуль метраполія сябе адчувала цудоўна, мясцовыя бяднелі і перыядычна галадалі.

А яшчэ навучыліся есці цукар, таму што ён быў усюды.  

Пад канец тыднёвага знаходжання на Яве я зноў марыла пра штосьці нейтральнага смаку. Не салодкага, не перчанага – нейтральнага. Калі я спынялася ў звычайных, а не модных, кавярнях і задуменна глядзела на вялізны спіс напояў, нязменна пыталася ў барыста: «Гэта салодка?» І яны нязменна адказвалі: «Для белых гэта салодка».

Чыкен Тэмпл пабудавалі каля Джогджы нездарма – ён на адной лініі паміж Барабудурам і Прамбананам, велізарнай індуісцкай святыняй. Сучасны сімвал дзіўнай уласцівасці Інданезіі – тут ніколі не было рэлігійных войнаў. Нейкім цудам мясцовае насельніцтва сінтэзуе элементы розных культур разам так, што ўсім хапае месца.

У апошні дзень у Джогджы мы едзем туды з самай раніцы – яшчэ нават кавярні не працуюць. Дарога ідзе міма вулкана Мерапі, і Дыдот расказвае, як яны ў школе спачатку забіраліся ў заапарк знайсці галюцынагенныя грыбы на какашках слана, а потым хадзілі праз ручай да падножжа вулкана трыпаваць. Вулкан быў спячы, пакуль аднойчы ў 2010 годзе ён не прачнуўся. Гід сціскае руль аўтамабіля так, што святлеюць косткі пальцаў, і кажа, што гэта быў адзін з самых страшных дзён у яго жыцці – столькі крыві ён не бачыў ніколі. Тады загінула амаль 400 чалавек. 

Прамбанан нашмат менш турыстычны, чым Барабудур, і такі ж прыгожы. Яго пабудавалі ў 900 годзе, і па сутнасці гэта комплекс з 240 храмаў-чандзі. Праз сотню гадоў пасля пабудовы яго закінулі, а потым яго разбурыў землятрус. Да гэтага часу большасць збудаванняў уяўляюць сабой бясформенную кучу камянёў, але цэнтральны храм старанна адноўлены. Па баках храма Шывы ўзвышаюцца храмы, прысвечаныя Брахме і Вішну. Насупраць трох збудаванняў размешчаны ніжэйшыя храмы – яны пабудаваны ў гонар носьбітаў багоў: быка Нандзі, птушкі Гаруды і гусака Хамсы. Тлумачачы логіку, Дыдот жартуе, што гэта гараж. Калі храм – дом бога, то гэта месца паркоўкі іх транспартных сродкаў.

Спакойны агляд нам, зрэшты, не свеціць – мы зноў рок-зоркі. Вакол нас натоўпы дзяцей у яркіх футболках розных колераў, як быццам Шыва рассыпаў гіганцкі M&Ms. І кожная школа, канешне ж, хоча з намі сфоткацца. Праз паўгадзіны, калі колькасць фотасесій пераваліла за тузін, бачачы, як да Дыдота набліжаецца чарговая настаўніца са смартфонам, я не вытрымліваю. 

— Бяжым! — зрываюся з месца, і Дыдот з Сашай за мной. Мы бяжым прэч за каменную браму – дворнік, які ляніва падмятае пясок, глядзіць на нас здзіўлена.

Адсмяяўшыся, Дыдот прапануе:
— Давайце я вам пакажу не менш прыгожы храм, да якога ніхто не даходзіць.

І мы ідзём па вялізным парку да не менш прыгожага храма, дзе акрамя нас толькі пара рэстаўратараў.

У кожным храме мноства келляў для медытацыі – са сцен адной з іх на мяне глядзіць велізарная маска бога Калы, бога часу. Па легендзе, калі Кала нарадзіўся, ён быў настолькі галодны, што хацеў зжэрці ўвесь свет. Ён быў настолькі прагны, што спрабаваў з’есці нават нябесныя свяцілы. Дыдот расказаў, што ў часы яго бабулі людзі пры зацьменні выходзілі стукаць у бляшаныя прадметы, каб Кала спалохаўся і аддаў свяціла назад. Каб неяк спыніць гэта абжорства, Шыва загадаў Кале з’есці сваё ўласнае цела. Таму ён бог без цела. Кала настолькі глыбока ўплецены ў культуру, што цяпер гэта нават абазначэнне адзінкі часу.  Dahulu kala – даўно, kadang kala — часам, senja kala — час перад захадам, змрок. І гэтак далей.

Кала зжарэ ўсё, што я люблю, усіх, што я люблю, і нарэшце мяне саму. І гэты тэкст – гэта спроба хаця б крыху яму супрацьстаяць.

На трэці дзень мы развітваемся з Дыдотам і ідзём на вакзал – мы едзем у Баньювангі, порт, які злучае Яву з Балі. 

Раніцай я прачынаюся і ахаю ад прыгажосці – прырода стала больш некранутай і маляўнічасці такой, што ўспамінаюцца каланіяльныя карцінкі 19-га стагоддзя. Недзе недалёка адсюль я была пару гадоў таму, лазячы на ​​серны вулкан Іджэн.

Іджэн вядомы тым, што там здабываюць серу як і стагоддзі таму – спускаючыся ў кратар да сернага возера. Там немагчыма быць без маскі, і ўначы пры святле ліхтарыкаў, калі прамяні выхопліваюць жоўтую яркую серу, здаецца, што гэта пекла. Калі віднее, ужо відаць тых, хто серу на сабе ў кошыках цягне, а хто сувеніры прадае. Кажуць, за апошнія пяць гадоў усё больш тых, хто там прадае сувеніры, а не цягае на сабе серу кратара. Што, безумоўна, добра для мясцовых.

Але я ўсё ж спадзяюся, што Ява яшчэ застанецца месцам, у якім магчымыя цуды і адкрыцці за межамі турыстычных сцежак. Я абавязкова вярнуся.

Праўда, гэта ўсё потым я зразумею і змагу сфармуляваць пазней.

А пакуль пасля двух начэй амаль без сну мы едзем на пароме на Балі. З намі ўсё яшчэ хочуць фоткацца яванцы, толькі вось у маім стане паўзомбі гэта рабіць зусім не хочацца. З-за таго, што большую частку паездкі я правяла ў недасыпанні, мне лёгка ўявіць, што ўсё гэта было сном.

Далікатна-зялёныя мячэці з залатымі ўзорамі і ружовымі аканіцамі, усмешлівыя маленькія яванцы з вільготнымі міндалепадобнымі вачыма, каланіяльныя асабнякі, спічастыя вокны якіх выходзяць на джунглі-сад, і пастаянны рогат каманды. Ява праводзіць сваімі вулканічнымі пікамі, а наперадзе – востраў, які ўжо адчуваецца як дом. 

Але гэта ўжо іншая гісторыя.

Фота маі і Сашы Кулак