ДЗЕНЬ ПЕРШЫ:
Сустрэча з камандай і мова
11:00 прылёт у Джакарту - 15:00 першы абед з камандай і закупы ў дарогу - 20:30 вячэра -22:00 заехалі ў гасцініцу і пачалі правяраць тэхніку - 00:30 адбой у Cibuni Rengganis Crater на Заходняй Яве
Мы прылятаем у Джакарту раніцай — і ў аэрапорце сустракаемся з нашым гідам Дыдотам, гукачом і дзвюма гераінямі.
— Прывітанне, селама сіянг! Я Воля, гэта Саша, — прадстаўляемся мы двум маладым дзяўчынам. Яны выглядаюць злёгку ашаломленымі.
— Я Амелія, я Ніса, – прадстаўляюцца яны. Спрабую здагадацца, чаму яны выглядаюць такімі здзіўленымі.
— Шчыра кажучы, мы былі ўпэўненыя, што гэта скам, – вырываецца з Нісы, самай непасрэднай з іх, пакуль мы дапамагаем загружаць рэчы ў мінібус.
Усё рагочам. Я іх разумею: у здымкі водных рытуалаў на Яве і праўда складана паверыць.
Мы адразу выпраўляемся прэч з Джакарты, аднаго з самых буйных гарадоў у свеце – 11 мільёнаў чалавек! Выехаць з Джакарты – гадзіны тры, а да пункта нашага начлегу на Заходняй Яве – яшчэ чатыры. Ява вялізная, і за чатыры дні мы накатаем па ёй нешта каля тысячы кіламетраў. Заадно і густанаселеная: 150 мільёнаў чалавек, палова жыхароў Інданезіі, жыве тут.
— Прывітанне, селама сіянг! Я Воля, гэта Саша, — прадстаўляемся мы двум маладым дзяўчынам. Яны выглядаюць злёгку ашаломленымі.
— Я Амелія, я Ніса, – прадстаўляюцца яны. Спрабую здагадацца, чаму яны выглядаюць такімі здзіўленымі.
— Шчыра кажучы, мы былі ўпэўненыя, што гэта скам, – вырываецца з Нісы, самай непасрэднай з іх, пакуль мы дапамагаем загружаць рэчы ў мінібус.
Усё рагочам. Я іх разумею: у здымкі водных рытуалаў на Яве і праўда складана паверыць.
Мы адразу выпраўляемся прэч з Джакарты, аднаго з самых буйных гарадоў у свеце – 11 мільёнаў чалавек! Выехаць з Джакарты – гадзіны тры, а да пункта нашага начлегу на Заходняй Яве – яшчэ чатыры. Ява вялізная, і за чатыры дні мы накатаем па ёй нешта каля тысячы кіламетраў. Заадно і густанаселеная: 150 мільёнаў чалавек, палова жыхароў Інданезіі, жыве тут.
Так я даведалася, што Інданезія — гэта more than meets the eye.
Што я ведаю пра Яву?
Няшмат. Я звычайна стараюся знайсці кнігі-праваднікі па краіне ці мясцовасці, і ў выпадку Інданезіі такой для мяне стала Ring of Fire. Браты-брытанцы Лоўрэнс і Лорн Блэр в 1972 годзе паехалі без плана, ведаў інданезійскай і з цяжкімі плёнкавымі камерамі здымаць кіно. Яны хацелі засняць краіну «жывых каралёў і каралеў, драконаў і піратаў, канібалаў і паляўнічых за галовамі, містыкаў і чараўнікоў».
Некалькі месяцаў яны правялі на караблі з піратамі, Прайшлі сотні міль праз не асабліва праходныя джунглі Барнэа, Пасябравалі з канібаламі, якія з’елі сына Ракфелера, і гэтак далей. Падчас чарговага прыезду на Балі я выпадкова трапіла на сустрэчу з Блэрам – дзядулю балазе што 80+, ён вельмі бадзёры, – і цяпер захоўваю папяровую копію з подпісам аўтара.
Так я даведалася, што Інданезія — гэта more than meets the eye. Больш і цікавей, чым падаецца на першы погляд. Бываюць культуры ці краіны, якія адразу шакуюць, вылучаюцца, культуры, з якімі ёсць нейкія асацыяцыі. З Інданезіяй у цэлым і з Явай у прыватнасці такога няма: мяккі мікс усяго без яркіх акцэнтаў. Таму нават годнага трэвел-кантэнту на Ютубе ўсё яшчэ даволі мала.
Выразны партрэт гэтага вострава ў мяне вымалюецца за тыдзень шчыльных зносін з нашай камандай. Якая, дарэчы, сама па сабе зрэз інданезійскага грамадства.
Дзяўчаты відавочна з заможных сем’яў: пра гэта кажа іх цудоўная англійская і той факт, што яны вучацца ў адным з самых прэстыжных універсітэтаў краіны. Нягледзячы на тое, што яны мусульманкі, як і ўся каманда, яны не пакрываюць галаву. Наш гід – з сям’і музыкі і выкладчыцы ва ўніверсітэце. Яго радавод даходзіць аж да сям’і прынцаў Джак’якарты, культурнай сталіцы Інданезіі, XVII стагоддзя. Наш гукач нарадзіўся ў адной са шматлікіх трушчоб Джакарты, дзе замест ракі – звалка смецця. Нашага кіроўцу завуць Індра, гэта адзін з галоўных багоў у індуізме – так з ходу нарадзіўся жарт, што ён будзе адказны за тое, каб падчас здымак не было дажджоў. У свецкім жыцці Індра – інжынер, які часам дапамагае свайму сябру Дыдоту ў турыстычных справах.
Няшмат. Я звычайна стараюся знайсці кнігі-праваднікі па краіне ці мясцовасці, і ў выпадку Інданезіі такой для мяне стала Ring of Fire. Браты-брытанцы Лоўрэнс і Лорн Блэр в 1972 годзе паехалі без плана, ведаў інданезійскай і з цяжкімі плёнкавымі камерамі здымаць кіно. Яны хацелі засняць краіну «жывых каралёў і каралеў, драконаў і піратаў, канібалаў і паляўнічых за галовамі, містыкаў і чараўнікоў».
Некалькі месяцаў яны правялі на караблі з піратамі, Прайшлі сотні міль праз не асабліва праходныя джунглі Барнэа, Пасябравалі з канібаламі, якія з’елі сына Ракфелера, і гэтак далей. Падчас чарговага прыезду на Балі я выпадкова трапіла на сустрэчу з Блэрам – дзядулю балазе што 80+, ён вельмі бадзёры, – і цяпер захоўваю папяровую копію з подпісам аўтара.
Так я даведалася, што Інданезія — гэта more than meets the eye. Больш і цікавей, чым падаецца на першы погляд. Бываюць культуры ці краіны, якія адразу шакуюць, вылучаюцца, культуры, з якімі ёсць нейкія асацыяцыі. З Інданезіяй у цэлым і з Явай у прыватнасці такога няма: мяккі мікс усяго без яркіх акцэнтаў. Таму нават годнага трэвел-кантэнту на Ютубе ўсё яшчэ даволі мала.
Выразны партрэт гэтага вострава ў мяне вымалюецца за тыдзень шчыльных зносін з нашай камандай. Якая, дарэчы, сама па сабе зрэз інданезійскага грамадства.
Дзяўчаты відавочна з заможных сем’яў: пра гэта кажа іх цудоўная англійская і той факт, што яны вучацца ў адным з самых прэстыжных універсітэтаў краіны. Нягледзячы на тое, што яны мусульманкі, як і ўся каманда, яны не пакрываюць галаву. Наш гід – з сям’і музыкі і выкладчыцы ва ўніверсітэце. Яго радавод даходзіць аж да сям’і прынцаў Джак’якарты, культурнай сталіцы Інданезіі, XVII стагоддзя. Наш гукач нарадзіўся ў адной са шматлікіх трушчоб Джакарты, дзе замест ракі – звалка смецця. Нашага кіроўцу завуць Індра, гэта адзін з галоўных багоў у індуізме – так з ходу нарадзіўся жарт, што ён будзе адказны за тое, каб падчас здымак не было дажджоў. У свецкім жыцці Індра – інжынер, які часам дапамагае свайму сябру Дыдоту ў турыстычных справах.
Нашага кіроўцу завуць Індра, гэта адзін з галоўных багоў у індуізме — так з ходу нарадзіўся жарт, што ён будзе адказны за тое, каб падчас здымак не было дажджоў.
Што мяне ўразіла – уся каманда з ходу супер паміж сабой ладзіць. Нягледзячы на розніцу паходжання і сацыяльнага бэкграўнду, яны ўвесь час балбочуць і смяюцца. Я не разумею інданезійскую, але разумею, што гэта шчыра. І гэта назіранне, якое будзе стала пацвярджацца: агульная прыязнасць інданезійцаў адзін да аднаго. Наша каманда будзе папросту балбатаць з усімі: турыстамі, прадаўцамі локшыны, гаспадарамі гатэляў і проста выпадковымі сустрэчнымі.
Культура бясконцага смолтока.
І адзін з фактараў, які робіць магчымым такое становішча рэчаў, – Bahasa Indonesia, інданезійская мова. Гэта прамая спадчынніца малайскай, якую выкарыстоўвалі ў гандлі яшчэ да здабыцця Інданезіяй дзяржаўнасці і незалежнасці. У Інданезіі 13 тысяч астравоў, 700 народнасцей, і калі паўстала пытанне пра тое, якую ж мову зрабіць дзяржаўнай, выбралі не яванскую, хоць яванцаў большасць, а нейтральнейшую малайскую, каб у самай вялікай этнічнай групы не было палітычнай перавагі.
А яшчэ гэта надзвычай простая мова: тут няма часоў, поўнае тут-і-цяпер. Час абазначаецца прыслоўямі: учора, сёння, заўтра. Няма склонаў. І за кошт гэтага яе лёгка вывучыць нават замежніку. Уяўляеце, які гэта можа быць білецік у вялізную культуру?
Тым часам бясконцыя нудлівыя прыгарады Джакарты сканчаюцца, і за акном прыгажэе: шырокая чатырохпалосная траса цяпер ідзе праз раўніну, парослую трапічным лесам. Раўніна паступова пераходзіць ва ўзгоркі, узгоркі — у горы. Грады з высокімі пікамі размешчаны ў некалькі шэрагаў, таму атрымліваецца такі градыент, ад цёмнага да светлага. Прастора найшырэйшая.
І адзін з фактараў, які робіць магчымым такое становішча рэчаў, – Bahasa Indonesia, інданезійская мова. Гэта прамая спадчынніца малайскай, якую выкарыстоўвалі ў гандлі яшчэ да здабыцця Інданезіяй дзяржаўнасці і незалежнасці. У Інданезіі 13 тысяч астравоў, 700 народнасцей, і калі паўстала пытанне пра тое, якую ж мову зрабіць дзяржаўнай, выбралі не яванскую, хоць яванцаў большасць, а нейтральнейшую малайскую, каб у самай вялікай этнічнай групы не было палітычнай перавагі.
А яшчэ гэта надзвычай простая мова: тут няма часоў, поўнае тут-і-цяпер. Час абазначаецца прыслоўямі: учора, сёння, заўтра. Няма склонаў. І за кошт гэтага яе лёгка вывучыць нават замежніку. Уяўляеце, які гэта можа быць білецік у вялізную культуру?
Тым часам бясконцыя нудлівыя прыгарады Джакарты сканчаюцца, і за акном прыгажэе: шырокая чатырохпалосная траса цяпер ідзе праз раўніну, парослую трапічным лесам. Раўніна паступова пераходзіць ва ўзгоркі, узгоркі — у горы. Грады з высокімі пікамі размешчаны ў некалькі шэрагаў, таму атрымліваецца такі градыент, ад цёмнага да светлага. Прастора найшырэйшая.
А яшчэ гэта надзвычай простая мова: тут няма часоў,
поўнае тут-і-цяпер.
поўнае тут-і-цяпер.
Хочацца выдыхнуць і глядзець кіно за акном.
Мы рухаемся на захад, да кратара аднаго са шматлікіх патухлых вулканаў. Паступова набіраем вышыню: дарога становіцца вужэйшай, вёсачкі ціснуцца ўсё бліжэй да яе, а пасля і зусім пачынаецца серпанцін. Прыкметна пахаладала – мы цяпер на вышыні 2400 метраў над узроўнем мора. Ужо ў поўнай цемры мы падбіраемся да гатэля ў гарах паблізу ад нашай першай лакацыі. Перад засяленнем вячэраем у прыдарожным кафэ: я разлічвала пачаць дзівіцца ежы, але нас чакае локшына хуткага прыгатавання з рознымі дадаткамі. Як нам растлумачаць, гэта кулінарная скрэпа – тут нават чыпсы са смакам instant noodles! Як быццам я вярнулася ў сваё дзяцінства ў 90-х, калі «Ролтан» – гэта было крута.
Павячэраўшы, мы адпраўляемся ў гатэль. Усе гатэлі браніраваў Дыдот зыходзячы з бюджэту. Гэта першая праверка сумяшчальнасці нашых густаў.
Гатэль яўна даўно не бачыў турыстаў – яго адчынілі спецыяльна для нас. Два паверхі, тонкія драўляныя сцены, такая пыльная прыдарожная шпакоўня каля агародаў. «На адну ноч, у прынцыпе, норм», – думаю я, заходжу ў пакой кінуць рэчы, уключаю святло – і бачу вялізнага таракана. Ён нават не зварухнуўся: галоўны тут відавочна ён. Мы с Сашай вырашаем спаць у адзенні – па-першае, холадна, па-другое, негігіенічна. Прыбіральня такая, што я ўспамінаю свой час у Індыі. Больш за ўсё я хвалююся за нашых юных дзяўчат: відаць, што яны з асцярогай аглядаюцца, але не кажуць ні слова папроку.
Каманда заканчвае правяраць тэхніку і абмяркоўваць план на заўтра глыбока за поўнач. Спаць засталося гадзіны чатыры – у прынцыпе, больш мы і не будзем увесь наступны тыдзень.
Заўтра пачынаецца вялікі эксперымент.
Мы рухаемся на захад, да кратара аднаго са шматлікіх патухлых вулканаў. Паступова набіраем вышыню: дарога становіцца вужэйшай, вёсачкі ціснуцца ўсё бліжэй да яе, а пасля і зусім пачынаецца серпанцін. Прыкметна пахаладала – мы цяпер на вышыні 2400 метраў над узроўнем мора. Ужо ў поўнай цемры мы падбіраемся да гатэля ў гарах паблізу ад нашай першай лакацыі. Перад засяленнем вячэраем у прыдарожным кафэ: я разлічвала пачаць дзівіцца ежы, але нас чакае локшына хуткага прыгатавання з рознымі дадаткамі. Як нам растлумачаць, гэта кулінарная скрэпа – тут нават чыпсы са смакам instant noodles! Як быццам я вярнулася ў сваё дзяцінства ў 90-х, калі «Ролтан» – гэта было крута.
Павячэраўшы, мы адпраўляемся ў гатэль. Усе гатэлі браніраваў Дыдот зыходзячы з бюджэту. Гэта першая праверка сумяшчальнасці нашых густаў.
Гатэль яўна даўно не бачыў турыстаў – яго адчынілі спецыяльна для нас. Два паверхі, тонкія драўляныя сцены, такая пыльная прыдарожная шпакоўня каля агародаў. «На адну ноч, у прынцыпе, норм», – думаю я, заходжу ў пакой кінуць рэчы, уключаю святло – і бачу вялізнага таракана. Ён нават не зварухнуўся: галоўны тут відавочна ён. Мы с Сашай вырашаем спаць у адзенні – па-першае, холадна, па-другое, негігіенічна. Прыбіральня такая, што я ўспамінаю свой час у Індыі. Больш за ўсё я хвалююся за нашых юных дзяўчат: відаць, што яны з асцярогай аглядаюцца, але не кажуць ні слова папроку.
Каманда заканчвае правяраць тэхніку і абмяркоўваць план на заўтра глыбока за поўнач. Спаць засталося гадзіны чатыры – у прынцыпе, больш мы і не будзем увесь наступны тыдзень.
Заўтра пачынаецца вялікі эксперымент.
«На адну ноч, у прынцыпе, норм», – думаю я, заходжу ў пакой кінуць рэчы, уключаю святло – і бачу вялізнага таракана.
ДЗЕНЬ ДРУГІ: ПЕРШЫ ЗДЫМАЧНЫ І ВУЛКАНЫ
05:00 пад’ём – 07:00 на лакацыі – 10:00 скончылі здымкі і адправіліся ў дарогу (400 км) – 20:00 прыбылі ў Dieng Kulong area
Мы ўстаём да світання, каб паспець на лакацыю да таго, як будзе найлепшае святло. Халодна, сыра, сонна.
Мы едзем да першай лакацыі па серпанціне ў тумане, праз які праступаюць зялёныя ўзгоркі з плантацыямі гарбаты. На Яве гарбату пачалі вырошчваць у XIX стагоддзі дзякуючы галандцам, і такія высакагорныя вільготныя раёны – ідэальнае асяроддзе для некаторых гатункаў гарбаты.
Паркоўка, на якую мы прыехалі, таксама ў тумане. Як быццам увесь свет у вялізным воблаку, і таму адчуванне дэрэалізацыі толькі ўзмацняецца. Мокрай сцежкай міма велізарных рададэндранаў мы спускаемся ў цясніну па кірунку да лакацыі. На адным з паваротаў сярод дрэў нам адкрываецца яна – сонная даліна з гейзерамі і гарачымі крыніцамі ў кратары старажытнага вулкана.
На здзіўленне, а шостай раніцы нас ужо сустракае нехта накшталт наглядчыка гэтага месца – Дыдот, золатка наша, дамовіўся з ім загадзя. Наглядчык наогул не размаўляе па-англійску, таму мы задавольваемся перакладам. Разгружаем тэхніку, Саша здымае агульныя кадры, абмяркоўвае план дзеянняў з гукаром і дроншчыкам, і каманда павольна пачынаюць абыходзіць месца з наглядчыкам.
А я ў гэты час разглядаю даліну ў клубах пары – злёгку патыхае серай – і думаю пра вулканы.
Мы едзем да першай лакацыі па серпанціне ў тумане, праз які праступаюць зялёныя ўзгоркі з плантацыямі гарбаты. На Яве гарбату пачалі вырошчваць у XIX стагоддзі дзякуючы галандцам, і такія высакагорныя вільготныя раёны – ідэальнае асяроддзе для некаторых гатункаў гарбаты.
Паркоўка, на якую мы прыехалі, таксама ў тумане. Як быццам увесь свет у вялізным воблаку, і таму адчуванне дэрэалізацыі толькі ўзмацняецца. Мокрай сцежкай міма велізарных рададэндранаў мы спускаемся ў цясніну па кірунку да лакацыі. На адным з паваротаў сярод дрэў нам адкрываецца яна – сонная даліна з гейзерамі і гарачымі крыніцамі ў кратары старажытнага вулкана.
На здзіўленне, а шостай раніцы нас ужо сустракае нехта накшталт наглядчыка гэтага месца – Дыдот, золатка наша, дамовіўся з ім загадзя. Наглядчык наогул не размаўляе па-англійску, таму мы задавольваемся перакладам. Разгружаем тэхніку, Саша здымае агульныя кадры, абмяркоўвае план дзеянняў з гукаром і дроншчыкам, і каманда павольна пачынаюць абыходзіць месца з наглядчыкам.
А я ў гэты час разглядаю даліну ў клубах пары – злёгку патыхае серай – і думаю пра вулканы.
Ява — цэнтр Кольца Агню. Тут каля 120 вулканаў, прычым
30 з іх дзеючыя.
30 з іх дзеючыя.
Мы цяпер знаходзімся ў сэрцы Кольца Агню – ланцужка сейсмічна і вулканічна актыўных зон вакол Ціхага акіяна. Такіх месцаў на Зямлі, дзе няроўна накладзеныя адзін на аднаго швы тэктанічных пліт утвараюць вулканы, некалькі. Але Кальцо Агню асаблівае. Тут знаходзіцца каля 75% актыўных вулканаў Зямлі і адбываецца 90% землятрусаў.
Ява – цэнтр Кольца Агню. Тут каля 120 вулканаў, прычым 30 з іх дзеючыя. Стыхія заўсёды тут, заўсёды побач, гатовая ў любы момант закраватачыць. Вулканам да гэтага часу прыносяць ахвярапрынашэнні. Але яны ж і прычына таго, чаму Ява – адзін з самых густанаселеных астравоў свету: вулканічны попел і лава багатыя мінераламі, што забяспечвае выдатную глебу для сельскай гаспадаркі.
Клубы пары паступова рассейваюцца, і становіцца бачная прырода бурнай прыгажосці – адценняў зеляніны больш, чым можа адрозніць маё вока гарадской жыхаркі. Цяплее настолькі, што дзяўчыны пераапранаюцца ў суцэльныя чорныя купальнікі і апускаюцца ў гарачыя крыніцы. У старажытным кратары знаходзіцца некалькі прыродных басейнаў з рознай тэмпературай вады, дзе можна купацца ці прымаць лячэбныя гразевыя ванны. А яшчэ гэта, канечне, святое месца. Тут перасякаюцца ўсе рэлігіі: мясцовая мусульманская абшчына да гэтага часу праводзіць тут свае рытуалы, і нават балійскія паломнікі сюды прыязджаюць, асабліва перад Ньепі, балійскім Новым годам.
Бліжэй да 10-й раніцы з’яўляюцца першыя турысты, але мы ўжо скончылі. Перакусіўшы адгадайце чым? – правільна, локшынай хуткага прыгатавання, – мы рухаемся далей.
У дарозе мы правядзём каля 10 гадзін, таму зараз будзе кароткі экскурс у гісторыю Явы.
Ява – цэнтр Кольца Агню. Тут каля 120 вулканаў, прычым 30 з іх дзеючыя. Стыхія заўсёды тут, заўсёды побач, гатовая ў любы момант закраватачыць. Вулканам да гэтага часу прыносяць ахвярапрынашэнні. Але яны ж і прычына таго, чаму Ява – адзін з самых густанаселеных астравоў свету: вулканічны попел і лава багатыя мінераламі, што забяспечвае выдатную глебу для сельскай гаспадаркі.
Клубы пары паступова рассейваюцца, і становіцца бачная прырода бурнай прыгажосці – адценняў зеляніны больш, чым можа адрозніць маё вока гарадской жыхаркі. Цяплее настолькі, што дзяўчыны пераапранаюцца ў суцэльныя чорныя купальнікі і апускаюцца ў гарачыя крыніцы. У старажытным кратары знаходзіцца некалькі прыродных басейнаў з рознай тэмпературай вады, дзе можна купацца ці прымаць лячэбныя гразевыя ванны. А яшчэ гэта, канечне, святое месца. Тут перасякаюцца ўсе рэлігіі: мясцовая мусульманская абшчына да гэтага часу праводзіць тут свае рытуалы, і нават балійскія паломнікі сюды прыязджаюць, асабліва перад Ньепі, балійскім Новым годам.
Бліжэй да 10-й раніцы з’яўляюцца першыя турысты, але мы ўжо скончылі. Перакусіўшы адгадайце чым? – правільна, локшынай хуткага прыгатавання, – мы рухаемся далей.
У дарозе мы правядзём каля 10 гадзін, таму зараз будзе кароткі экскурс у гісторыю Явы.
Такім чынам, наша база – вулканы. Дзякуючы ім, а таксама вільготнаму экватарыяльнаму клімату тут выдатная глеба для рысу. Рыс – страшэнна працаёмкая культура, якая патрабуе працы цэлай групы людзей, абшчыны. Раз трэба быць у абшчыне і правілы ахоўваць, даводзіцца абмяжоўваць свае эмацыйныя праявы. Яванцы заўсёды бездакорна прыязныя, як і балійцы, але не таму, што ў іх няма праблем, а таму, што гэта норма этыкету. Эмоцыі – слабасць, а не сіла. А яшчэ рыс – гэта тое, чаму на Яве не прыжылася строгая каставая сістэма. Рысаводчая абшчына не прадугледжвае строгай іерархіі – усім спіну гнуць больш-менш аднолькава.
У XV стагоддзі пачаў пранікаць іслам, які ў XVII стагоддзі канчаткова зацвердзіўся як галоўная рэлігія. Пры гэтым суровая рэлігія аскетычных аравійскіх пустынь у тропіках крыху падабрэла. Збольшага гэта звязана з тым, што інданезійцы прынялі іслам як бы з другіх рук. Ён ужо быў змякчаны і прыгладжаны ў Індыі, таму прыкметна страціў сваю непрымірымасць да іншых веравучэнняў. Жанчыны не ведалі чадры, а танец застаўся асновай сцэнічнага мастацтва.
Адной з кніжак пра Інданезію, якія я прачытала, была «Ізумруднае апярэнне Гаруды» Станіслава Бычкова, які ў савецкі час працаваў там журналістам. Рэкамендаваць цалкам я яе не магу, бо яна прасякнута савецкай прапагандай, але вось гістарычная частка там даволі падрабязная. Цытата адтуль:
«Народ прымаў новую веру, трэба думаць, ахвотна. У адрозненне ад мудрагелістых індуізму ці будызму з іх мноствам багоў, складанымі, паўмістычнымі рытуаламі, шматлікай браціяй хабарнікаў-святароў яна была крайне простая: веруй у аднаго Алаха, май зносіны з ім у любы час, дзе заўгодна, без пасярэдніцтва трэціх асоб. Самы бедны селянін атрымаў роўную з самім гасударам магчымасць пяць разоў на дзень звяртацца да бога. Для простых смяротных іслам стаў адкрыццём».
Вось так і жылі астравы, пакуль у XVII стагоддзі сюды не прыплылі галандцы. Спачатку за спецыямі, затым – за рознымі сельскагаспадарчымі культурамі, а потым, у XX стагоддзі, ужо знайшлі нафту і кучу карысных выкапняў. Так што галандцы не асабліва хацелі сыходзіць – незалежнасць інданезійцы адваёўвалі крывёй на працягу трох гадоў і атрымалі яе толькі ў 1947 годзе.
У XV стагоддзі пачаў пранікаць іслам, які ў XVII стагоддзі канчаткова зацвердзіўся як галоўная рэлігія. Пры гэтым суровая рэлігія аскетычных аравійскіх пустынь у тропіках крыху падабрэла. Збольшага гэта звязана з тым, што інданезійцы прынялі іслам як бы з другіх рук. Ён ужо быў змякчаны і прыгладжаны ў Індыі, таму прыкметна страціў сваю непрымірымасць да іншых веравучэнняў. Жанчыны не ведалі чадры, а танец застаўся асновай сцэнічнага мастацтва.
Адной з кніжак пра Інданезію, якія я прачытала, была «Ізумруднае апярэнне Гаруды» Станіслава Бычкова, які ў савецкі час працаваў там журналістам. Рэкамендаваць цалкам я яе не магу, бо яна прасякнута савецкай прапагандай, але вось гістарычная частка там даволі падрабязная. Цытата адтуль:
«Народ прымаў новую веру, трэба думаць, ахвотна. У адрозненне ад мудрагелістых індуізму ці будызму з іх мноствам багоў, складанымі, паўмістычнымі рытуаламі, шматлікай браціяй хабарнікаў-святароў яна была крайне простая: веруй у аднаго Алаха, май зносіны з ім у любы час, дзе заўгодна, без пасярэдніцтва трэціх асоб. Самы бедны селянін атрымаў роўную з самім гасударам магчымасць пяць разоў на дзень звяртацца да бога. Для простых смяротных іслам стаў адкрыццём».
Вось так і жылі астравы, пакуль у XVII стагоддзі сюды не прыплылі галандцы. Спачатку за спецыямі, затым – за рознымі сельскагаспадарчымі культурамі, а потым, у XX стагоддзі, ужо знайшлі нафту і кучу карысных выкапняў. Так што галандцы не асабліва хацелі сыходзіць – незалежнасць інданезійцы адваёўвалі крывёй на працягу трох гадоў і атрымалі яе толькі ў 1947 годзе.
Рысаводчая абшчына не прадугледжвае строгай іерархіі – усім спіну гнуць больш-менш аднолькава.
А яшчэ галандцы – гэта прычына таго, чаму адной з першых фраз, якія я вывучыла на інданезійскам, была tanpa gula, то бок «без цукру».
...Мы спыніліся на абед у месцы з некалькімі рэстаранчыкамі і кавашопамі. Да таго моманту на каве я ўжо шчыльна сядзела дні чатыры, лічачы з апошніх дзён прэпрадакшэна, і вырашыла разнастаіць свой рацыён матчай. Толькі з ёй было нешта не тое.
— Пакаштуй, – працягваю Сашы. – Мне падаецца ці яна салодкая?— — Так, вельмі салодкая, – моршчыцца Саша.
— Гэта не японская матча, да якой вы прывыклі, – умешваюцца дзяўчаты. – Наша з цукрам.
Тая колькасць цукру, якую тут дадаюць у стравы, уражвае. Прычым гаворка не толькі пра дэсерты: рыба і мяса таксама ў салодка-вострых соусах.
Так што я запіваю сваю салодка-вострую абедавячэру вадой, размяшчаюся ў канцы бусіка – і пачынаю глядзець фільм Вернера Херцага пра вулканы «У самае пекла». Ён яшчэ адыграе сваю ролю ў нашым падарожжы.
Ужо зайшло сонца, роўна ў 6 вечара, як па раскладзе, а нам яшчэ некалькі гадзінаў быць у дарозе.
...Мы спыніліся на абед у месцы з некалькімі рэстаранчыкамі і кавашопамі. Да таго моманту на каве я ўжо шчыльна сядзела дні чатыры, лічачы з апошніх дзён прэпрадакшэна, і вырашыла разнастаіць свой рацыён матчай. Толькі з ёй было нешта не тое.
— Пакаштуй, – працягваю Сашы. – Мне падаецца ці яна салодкая?— — Так, вельмі салодкая, – моршчыцца Саша.
— Гэта не японская матча, да якой вы прывыклі, – умешваюцца дзяўчаты. – Наша з цукрам.
Тая колькасць цукру, якую тут дадаюць у стравы, уражвае. Прычым гаворка не толькі пра дэсерты: рыба і мяса таксама ў салодка-вострых соусах.
Так што я запіваю сваю салодка-вострую абедавячэру вадой, размяшчаюся ў канцы бусіка – і пачынаю глядзець фільм Вернера Херцага пра вулканы «У самае пекла». Ён яшчэ адыграе сваю ролю ў нашым падарожжы.
Ужо зайшло сонца, роўна ў 6 вечара, як па раскладзе, а нам яшчэ некалькі гадзінаў быць у дарозе.
ДЗЕНЬ ТРЭЦІ: ЦЭНТРАЛЬНАЯ ЯВА І КАЛАНІЯЛІЗМ
06:30 снеданне – 08:00 першая лакацыя ў гарах каля Dieng Kulong – 10:00 дарога да наступнага пункта (100 км па серпанціне) – 14:00 прыехалі на пункт – 17:00 адправіліся ў дарогу да Барабудура – 21:00 прыбылі на начлег – 00:00 пайшлі спаць
Сёння мы працягваем тэсціць поспех: у нас дзве зусім нетурыстычныя лакацыі, якія мы выбіралі па фота і па блізкасці да маршруту. Першы пункт знаходзіцца ў гарах: мяркуючы па фота, гэта басейны з мінеральнай вадой прама пасярод джунгляў.
Мы прыязджаем на непрыкметную і зусім пустую паркоўку і нават купляем уваходныя білецікі: за групу з 7 чалавек 3 долары. Мажамся рэпелентамі – і пачынаем рухацца па сцежцы ўздоўж зарослай джунглямі цясніны ўверх. Ісці нам нешта каля паўгадзіны – акрамя нас толькі прырода. Вакол гукі джунгляў: стракатанне, гуканне, гудзенне і шорах лісця высачэзных дрэў.
Галоўнае, каб не пайшоў дождж – гэта можа здарыцца ў любы момант. І галоўнае не паслізнуцца з усёй тэхнікай на вялізных напаўзгнілых лісцях, якімі ўсеяна сцяжынка.
Мы прыходзім да ўмоўнага ўваходу: намёта, дзе жанчына прапануе гарбату і адгадайце што? Правільна, локшыну хуткага прыгатавання. Яна абсалютна абыякавая да нашага прыходу: такое адчуванне, што мы для яе такі ж міраж, як і яна для нас.
Акрамя гэтага, месца адрознівае маленькая мячэць, парачка гаспадарчых пабудоў – і тры басейны, адзін пабольш і два паменш. Вада ў іх каламутнага колеру з-за адкладаў солей і мінералаў. Пакуль каманда здымае, я блукаю па невялікай тэрыторыі і раптам думаю, што мая мара быць Ларой Крофт ажыццявілася самым нечаканым чынам.
Апошнія 10 гадоў я шчыльна пагружана ў псіхалогію, і на адным з навучальных курсаў мы ўспаміналі, кім хацелі быць у дзяцінстве. Успаміналі, чым хацелі займацца і што выклікала жывое захапленне і ўпэўненую цікаўнасць да таго, як унутраны компас пачаў барахліць з-за грузу выхавання, грамадства і норм. Я ў асноўным чытала прыгодніцкія кніжкі, а быць хацела Ларай Крофт. Успомніла – і пасмяялася, таму што гэта гучала зусім нерэалістычна.
Па-першае, у мяне ніколі не будзе такога памеру грудзей.
Па-другое і ўжо калі сур’ёзна, я адчувала сябе разгублена, таму што Лара Крофт – гэта казка, фантастыка. А калі ж прыбраць частку гісторыі пра выратаванне свету, то гэта крымінал. Якія высновы мне было пра сябе рабіць, я не ведала.
І вось цяпер я лажу па джунглях. Па нейкіх далёкіх мясцінах і ў дзіўнай кампаніі ў надзеі знайсці скарбы, прыгожыя кадры і гісторыі. І я нават ваджу скутар – не тут, але на Балі. Атрымоўваецца, мая мара ажыццявілася?..
Мы прыязджаем на непрыкметную і зусім пустую паркоўку і нават купляем уваходныя білецікі: за групу з 7 чалавек 3 долары. Мажамся рэпелентамі – і пачынаем рухацца па сцежцы ўздоўж зарослай джунглямі цясніны ўверх. Ісці нам нешта каля паўгадзіны – акрамя нас толькі прырода. Вакол гукі джунгляў: стракатанне, гуканне, гудзенне і шорах лісця высачэзных дрэў.
Галоўнае, каб не пайшоў дождж – гэта можа здарыцца ў любы момант. І галоўнае не паслізнуцца з усёй тэхнікай на вялізных напаўзгнілых лісцях, якімі ўсеяна сцяжынка.
Мы прыходзім да ўмоўнага ўваходу: намёта, дзе жанчына прапануе гарбату і адгадайце што? Правільна, локшыну хуткага прыгатавання. Яна абсалютна абыякавая да нашага прыходу: такое адчуванне, што мы для яе такі ж міраж, як і яна для нас.
Акрамя гэтага, месца адрознівае маленькая мячэць, парачка гаспадарчых пабудоў – і тры басейны, адзін пабольш і два паменш. Вада ў іх каламутнага колеру з-за адкладаў солей і мінералаў. Пакуль каманда здымае, я блукаю па невялікай тэрыторыі і раптам думаю, што мая мара быць Ларой Крофт ажыццявілася самым нечаканым чынам.
Апошнія 10 гадоў я шчыльна пагружана ў псіхалогію, і на адным з навучальных курсаў мы ўспаміналі, кім хацелі быць у дзяцінстве. Успаміналі, чым хацелі займацца і што выклікала жывое захапленне і ўпэўненую цікаўнасць да таго, як унутраны компас пачаў барахліць з-за грузу выхавання, грамадства і норм. Я ў асноўным чытала прыгодніцкія кніжкі, а быць хацела Ларай Крофт. Успомніла – і пасмяялася, таму што гэта гучала зусім нерэалістычна.
Па-першае, у мяне ніколі не будзе такога памеру грудзей.
Па-другое і ўжо калі сур’ёзна, я адчувала сябе разгублена, таму што Лара Крофт – гэта казка, фантастыка. А калі ж прыбраць частку гісторыі пра выратаванне свету, то гэта крымінал. Якія высновы мне было пра сябе рабіць, я не ведала.
І вось цяпер я лажу па джунглях. Па нейкіх далёкіх мясцінах і ў дзіўнай кампаніі ў надзеі знайсці скарбы, прыгожыя кадры і гісторыі. І я нават ваджу скутар – не тут, але на Балі. Атрымоўваецца, мая мара ажыццявілася?..
У дзяцінстве я ў асноўным чытала прыгодніцкія кніжкі, а быць хацела Ларай Крофт.
Разглядаючы зялёную сцяну джунгляў, спрабую ўявіць, як знасіла галаву ад мясцовай прыгажосці галандцам, якія прыязджалі сюды з тэрыторый, якія прадзімаюцца вятрамі. Тут – усё жывое. Мільён форм жыцця, кветак, пахаў, фарбаў. Багатая культура танца, музыкі, жывапісу, якая перадае райскую прыроду, і людзі з цёмна-залацістым, як патака, колерам скуры, плаўнымі формамі і цёмнымі міндалепадобнымі вачамі. Які ж гэта быў кантраст у параўнанні з халоднай, чумнай і пакарабачанай бясконцымі войнамі Еўропай таго часу!
Спачатку за вострымі прыправамі. Цяпер нават складана ўявіць, наколькі гэта было важна, бо ў любой краме «Бядронка» ёсць пакуначак са спецыямі. У Новы час спецыі вызначалі лёсы краін і народаў. Гэта ілюструе мая любімая гісторыя. Хто-небудзь знойдзе астравы Банда на карце? Я – не. А Манхэтэн знойдзеце? Калісьці галандцы здзейснілі адну з самых нявыгадных здзелак у сусветнай гісторыі: яны абмянялі Манхэтэн, гразкае месца з ваяўнічым мясцовым насельніцтвам, на астравы Банда, дзе рос, парам-пам-пам, мускатны арэх!
Лёс Явы вызначала Ост-Індская кампанія, заснаваная галандцамі ў пачатку XVII стагоддзя. Тагачасная каралева і ўрад далі не толькі манаполію на ўсе гандлёвыя аперацыі з Усходам, але і права заключаць саюзы і пагадненні, аб’яўляць і весці войны, караць смерцю і мілаваць мясцовае насельніцтва. Галандцы былі так сабе каланізатарамі, калі тут дарэчныя нейкія градацыі. Яны неміласэрна эксплуатавалі мясцовую зямлю, развіваючы монакультуры, і не былі, у адрозненне ад брытанцаў у Індыі, зацікаўлены ў адукацыі мясцовага насельніцтва для таго, каб тыя сталі чыноўнікамі на службе ў імперыі. Таму галандскую тут ніхто не ведае і на ёй не размаўляюць.
Спачатку за вострымі прыправамі. Цяпер нават складана ўявіць, наколькі гэта было важна, бо ў любой краме «Бядронка» ёсць пакуначак са спецыямі. У Новы час спецыі вызначалі лёсы краін і народаў. Гэта ілюструе мая любімая гісторыя. Хто-небудзь знойдзе астравы Банда на карце? Я – не. А Манхэтэн знойдзеце? Калісьці галандцы здзейснілі адну з самых нявыгадных здзелак у сусветнай гісторыі: яны абмянялі Манхэтэн, гразкае месца з ваяўнічым мясцовым насельніцтвам, на астравы Банда, дзе рос, парам-пам-пам, мускатны арэх!
Лёс Явы вызначала Ост-Індская кампанія, заснаваная галандцамі ў пачатку XVII стагоддзя. Тагачасная каралева і ўрад далі не толькі манаполію на ўсе гандлёвыя аперацыі з Усходам, але і права заключаць саюзы і пагадненні, аб’яўляць і весці войны, караць смерцю і мілаваць мясцовае насельніцтва. Галандцы былі так сабе каланізатарамі, калі тут дарэчныя нейкія градацыі. Яны неміласэрна эксплуатавалі мясцовую зямлю, развіваючы монакультуры, і не былі, у адрозненне ад брытанцаў у Індыі, зацікаўлены ў адукацыі мясцовага насельніцтва для таго, каб тыя сталі чыноўнікамі на службе ў імперыі. Таму галандскую тут ніхто не ведае і на ёй не размаўляюць.
Aдбіўшыся ад камароў, так і не трапіўшы пад дождж – хвала Індру! – мы пад інданезійскі рэпчык рухаемся ў наступны пункт на Цэнтральнай Яве.
Пейзаж за акном раптам зноў мяняецца: мы як быццам у казцы «Тысяча і адна ноч». Усё мініяцюрнае: маленькія мячэці, рознакаляровыя, вельмі прыгожыя. Маленькія домікі з востравугольнымі стрэхамі. Маленькія людзі, я сябе адчуваю Гуліверам са сваім ростам 164 см. Вузенькія вуліцы, настолькі, што наш мінібус не заўсёды нават можа развярнуцца. Я прыходжу ў такое захапленне, што не ўтрымліваюся ад таго, каб задаць жудасна непаліткарэктнае пытанне нашым інданезійцам: «Вам праўда таксама здаецца, што тут усё маленькае?» Але яны здзіўлена паціскаюць плячыма, кажуць: «Ды не, усё звычайнае».
Мы набліжаемся да пункта, з-за якога мы з Сашай на моманце падрыхтоўкі сур’ёзна спрачаліся. Я казала: «Гэта поўны стром! Гэта месца выглядае абсалютна непрывабна». На што Саша адказвала: «Я сваёй дакументалісцкай чуйкай чую, што нам туды трэба».
І яна мела рацыю, і я мела рацыю адначасова — гэта вельмі каларытнае месца, і гэта зусім не інстаграмны куток.
Мы прыязджаем у вёску, у якой ёсць некалькі басейнаў з гарачымі крыніцамі. Ну, як басейны – гэта такія рэзервуары з вадой, каля якіх пабудавана мінімальная інфраструктура, і ў гэтай інфраструктуры сядзіць уся вёска, і пануе атмасфера невымоўнай нуды. Я такую нуду адчувала толькі ў дзяцінстве ў бабулі ў вёсцы, калі час б я с к о н ц ы. Спраў няма, з забаў толькі веласіпед і кніжкі, але і яны ўжо надакучылі, і хіба што можна яшчэ пазбіраць каларадскіх жукоў.
Мы відавочна сенсацыя для ўсёй вёскі на месяцы наперад. Паглядзець на нас падцягваюцца ўсе, ад бяззубых дзядоў да маладых дзяўчынак. Усміхаюцца, вітаюцца, просяць сфатаграфавацца – такой колькасці сэлфі ні я, ні Саша ў жыцці сваёй не рабілі. У адрозненне ад Індыі, дарэчы, гэта сэлфі-маньяцтва адбываецца ветліва.
Мы набліжаемся да пункта, з-за якога мы з Сашай на моманце падрыхтоўкі сур’ёзна спрачаліся. Я казала: «Гэта поўны стром! Гэта месца выглядае абсалютна непрывабна». На што Саша адказвала: «Я сваёй дакументалісцкай чуйкай чую, што нам туды трэба».
І яна мела рацыю, і я мела рацыю адначасова — гэта вельмі каларытнае месца, і гэта зусім не інстаграмны куток.
Мы прыязджаем у вёску, у якой ёсць некалькі басейнаў з гарачымі крыніцамі. Ну, як басейны – гэта такія рэзервуары з вадой, каля якіх пабудавана мінімальная інфраструктура, і ў гэтай інфраструктуры сядзіць уся вёска, і пануе атмасфера невымоўнай нуды. Я такую нуду адчувала толькі ў дзяцінстве ў бабулі ў вёсцы, калі час б я с к о н ц ы. Спраў няма, з забаў толькі веласіпед і кніжкі, але і яны ўжо надакучылі, і хіба што можна яшчэ пазбіраць каларадскіх жукоў.
Мы відавочна сенсацыя для ўсёй вёскі на месяцы наперад. Паглядзець на нас падцягваюцца ўсе, ад бяззубых дзядоў да маладых дзяўчынак. Усміхаюцца, вітаюцца, просяць сфатаграфавацца – такой колькасці сэлфі ні я, ні Саша ў жыцці сваёй не рабілі. У адрозненне ад Індыі, дарэчы, гэта сэлфі-маньяцтва адбываецца ветліва.
Для яванцаў мы такія ж экзатычныя – дзве белыя ў шортах з кароткімі валасамі, пірсінгам і татуіроўкамі, – як і яны
для нас.
Тым часам наш фіксер размаўляе з мясцовымі і вяртаецца з навінамі.
— У самым галоўным басейне, – радасна кажа Дыдот, – лечаць скурныя хваробы накшталт экзэмы і псарыязу. А вунь гэты дзядуля ўжо некалькі гадоў не ходзіць пасля інсульту, і яго жонка рэгулярна сюды прыводзіць, паколькі пасля басейна яму становіцца лепш.
Згаданы дзед і праўда выглядае вельмі хворым, але і без гэтай інфармацыі нязменна ветлівыя твары нашых дзяўчын прыкметна крывяцца. Яны ціхенька перашэптваюцца, гледзячы на нас, а мы ціхенька перашэптваемся, гледзячы на іх. Дзяўчынам відавочна не ўсміхаецца лезці ў гэту ваду. Прыдуманы кампраміс гучыць так: у галоўны басік яны ўваходзяць па калена, а ў суседніх зачыненых і падзеленых па полах ужо плёскаюцца ва ўсю моц.
Пакуль каманда запісвае інтэрв’ю, я сяджу на ўзгорку, слухаю цыкад, назіраю за фермерам у трохвугольным капелюшы і думаю пра тое, што ўсё гэта, вядома, сюррэалістычна. Ці абсурдна? У гэтым месцы відавочна ніколі нічога не адбывалася. Як калі б у Асіповічы раптам прыехала BBC для таго, каб запісаць сюжэт пра тое, як на палях капаюць бульбу. Такі вось погляд звонку, праз які мясцовая культура сябе пазнае і асэнсоўвае.
Я разумею, што для гэтых яванцаў мы такія ж экзатычныя – дзве белыя ў шортах з кароткімі валасамі, пірсінгам і татуіроўкамі, – як і яны для нас. Часам нават думаю, ці можна гэты праект для Sauna Channel і наш погляд назваць неакаланілістычным? Спадзяюся, што не, бо ён задуманы з вялікай цікаўнасці да таго, як тут усё ўладкавана. Таму што захапленне ад пазнання прыгажосці Іншага – усё яшчэ адзін з галоўных наркотыкаў і для мяне, і для маёй кампаньёнкі.
— У самым галоўным басейне, – радасна кажа Дыдот, – лечаць скурныя хваробы накшталт экзэмы і псарыязу. А вунь гэты дзядуля ўжо некалькі гадоў не ходзіць пасля інсульту, і яго жонка рэгулярна сюды прыводзіць, паколькі пасля басейна яму становіцца лепш.
Згаданы дзед і праўда выглядае вельмі хворым, але і без гэтай інфармацыі нязменна ветлівыя твары нашых дзяўчын прыкметна крывяцца. Яны ціхенька перашэптваюцца, гледзячы на нас, а мы ціхенька перашэптваемся, гледзячы на іх. Дзяўчынам відавочна не ўсміхаецца лезці ў гэту ваду. Прыдуманы кампраміс гучыць так: у галоўны басік яны ўваходзяць па калена, а ў суседніх зачыненых і падзеленых па полах ужо плёскаюцца ва ўсю моц.
Пакуль каманда запісвае інтэрв’ю, я сяджу на ўзгорку, слухаю цыкад, назіраю за фермерам у трохвугольным капелюшы і думаю пра тое, што ўсё гэта, вядома, сюррэалістычна. Ці абсурдна? У гэтым месцы відавочна ніколі нічога не адбывалася. Як калі б у Асіповічы раптам прыехала BBC для таго, каб запісаць сюжэт пра тое, як на палях капаюць бульбу. Такі вось погляд звонку, праз які мясцовая культура сябе пазнае і асэнсоўвае.
Я разумею, што для гэтых яванцаў мы такія ж экзатычныя – дзве белыя ў шортах з кароткімі валасамі, пірсінгам і татуіроўкамі, – як і яны для нас. Часам нават думаю, ці можна гэты праект для Sauna Channel і наш погляд назваць неакаланілістычным? Спадзяюся, што не, бо ён задуманы з вялікай цікаўнасці да таго, як тут усё ўладкавана. Таму што захапленне ад пазнання прыгажосці Іншага – усё яшчэ адзін з галоўных наркотыкаў і для мяне, і для маёй кампаньёнкі.
...Ужо ноч, вільготна, ціха, мы пад’язджаем да месца чарговага начлегу. Каманда спіць або балбоча на інданезійскай, а мы з Сашай абмяркоўваем, як было цудоўна адчуваць свет у першых падарожжах, калі нам было крыху больш за 20 гадоў.
Як ноздры трапяталі ад захаплення, а вочы бачылі больш прыгажосці, чым можна было ў сабе змясціць. Як хацелася зазіраць за кожны паварот, таму што менавіта там пачыналася тая сцежка, якая вяла ў новы, няўяўны свет. Свет, які немагчыма было сабе ўявіць.
З узростам і досведам уявіць сабе можна ўжо шмат чаго. Інтэрнэт і сацсеткі толькі дадаюць да таго, што дзівіцца стала складаней. Улюбляцца – таксама.
І тут, падбіраючыся да цэнтра Явы, я выпадкова злавіла гэта самае цудоўнае адчуванне на свеце. Адчуванне таго, што свет свежы і ўмыты пасля дажджу, ціха блішчыць рознакаляровымі агнямі і вабіць, звініць шматгалоссем моў, якіх я не ведаю, людзей, якіх я не сустракала, і лёсаў, якія я не магу сабе ўявіць. І калі кожны паварот можа стаць пачаткам новай гісторыі. Цёплая вільготная ноч пахне так, што лёгка згубіць галаву – і выпадкова выявіць, што я сышла са сцежкі свайго звыклага жыцця.
Успомніла, як гэта – адчуваць дарогу.
Гэта лепш за секс.
Як ноздры трапяталі ад захаплення, а вочы бачылі больш прыгажосці, чым можна было ў сабе змясціць. Як хацелася зазіраць за кожны паварот, таму што менавіта там пачыналася тая сцежка, якая вяла ў новы, няўяўны свет. Свет, які немагчыма было сабе ўявіць.
З узростам і досведам уявіць сабе можна ўжо шмат чаго. Інтэрнэт і сацсеткі толькі дадаюць да таго, што дзівіцца стала складаней. Улюбляцца – таксама.
І тут, падбіраючыся да цэнтра Явы, я выпадкова злавіла гэта самае цудоўнае адчуванне на свеце. Адчуванне таго, што свет свежы і ўмыты пасля дажджу, ціха блішчыць рознакаляровымі агнямі і вабіць, звініць шматгалоссем моў, якіх я не ведаю, людзей, якіх я не сустракала, і лёсаў, якія я не магу сабе ўявіць. І калі кожны паварот можа стаць пачаткам новай гісторыі. Цёплая вільготная ноч пахне так, што лёгка згубіць галаву – і выпадкова выявіць, што я сышла са сцежкі свайго звыклага жыцця.
Успомніла, як гэта – адчуваць дарогу.
Гэта лепш за секс.
ДЗЕНЬ ЧАЦВЁРТЫ: БАРАБУДУР І РЭЛІГІЯ
04:00 сняданне – 8:00 здымка рытуала – 13:00 здымкі ў Барабудуры – 17:00 развітанне з дзяўчатамі – 19:00 вячэра і раптоўнае адкрыццё
Час нелінейны, і асабліва гэта адчуваецца ў дарозе. Гадзіны расцягваюцца і адчуваюцца як дні, дні – як тыдні, тыдні – як месяцы. Два гады кругасветкі ішлі як гады чатыры звычайнага жыцця. Чым большай колькасцю навізны напоўнены час, тым як больш доўгі ён перажываецца. Таму ў дзяцінстве час бясконцы, а з узростам пачынае ляцець з хуткасцю святла.
Падчас здымак на Яве кожны дзень ідзе за тры. Вось толькі сну, на жаль, гэта не датычыцца.
Гэтай ноччу яго зноў было агідна мала – а 4-й раніцы нас ужо чакаў сняданак. У нашай інданезійскай каманды гэта рыс, мяса і рысавыя чыпсы, у нас кава і садавіна. Есці рыс а 4-й раніцы я не ў стане. Ды і садавіна заходзіць з цяжкасцю, але трэба – наперадзе самы доўгі здымачны дзень.
Першая задача – зняць на стужку рытуал Кеджавен. «Вікіпедыя» кажа, што гэта напаўзабытая рэлігія, сумесь анімізму і індуізму, якая была распаўсюджана на Яве яшчэ да прыходу ісламу. Гід настойвае, што гэта нешта аўтэнтычнае, – гэта ўвогуле яго ідэя. Мы абедзве не зусім разумеем, што гэта будзе, турыстычны развод ці не, але вырашаем паспрабаваць.
Прыязджаем на задворкі нейкай вёскі, у месца, дзе будуюць маленькі храмік. Будаўнікі ў гумавых ботах і дажджавіках здзіўлена праводзяць поглядам нашу працэсію з дзясятка чалавек. Водны рытуал будзе праходзіць у маленькай штучнай сажалцы – перад нашым прыходам у ёй плёскаліся вясковыя хлапчукі.
Памочнікі жрацоў (priests) прыносяць кветкі, садавіну і прыгожыя саронгі. Жрацы вельмі зямныя: адзін з дрэдамі і ўвесь час паліць, другі ў асноўным маўчыць і ўсміхаецца. Дзяўчыны пераапранаюцца ў саронгі і пасля кароткай малітвы ідуць у ваду. Гэта чымсьці нагадвае хрышчэнне: нешта ціха прыгаворваючы, жрацы паліваюць галовы дзяўчын вадой – і раптам адна з іх пачынае плакаць. Так па-сапраўднаму і шчыра, што паветра раптам дранцвее і на некалькі хвілін становіцца вельмі ціха. Час як быццам замірае, пакуль Ніса, а затым і Амелія плачуць у штучнай сажалцы каля храма, які будуецца пад дажджом.
Дух жыве там, дзе хоча.
Падчас здымак на Яве кожны дзень ідзе за тры. Вось толькі сну, на жаль, гэта не датычыцца.
Гэтай ноччу яго зноў было агідна мала – а 4-й раніцы нас ужо чакаў сняданак. У нашай інданезійскай каманды гэта рыс, мяса і рысавыя чыпсы, у нас кава і садавіна. Есці рыс а 4-й раніцы я не ў стане. Ды і садавіна заходзіць з цяжкасцю, але трэба – наперадзе самы доўгі здымачны дзень.
Першая задача – зняць на стужку рытуал Кеджавен. «Вікіпедыя» кажа, што гэта напаўзабытая рэлігія, сумесь анімізму і індуізму, якая была распаўсюджана на Яве яшчэ да прыходу ісламу. Гід настойвае, што гэта нешта аўтэнтычнае, – гэта ўвогуле яго ідэя. Мы абедзве не зусім разумеем, што гэта будзе, турыстычны развод ці не, але вырашаем паспрабаваць.
Прыязджаем на задворкі нейкай вёскі, у месца, дзе будуюць маленькі храмік. Будаўнікі ў гумавых ботах і дажджавіках здзіўлена праводзяць поглядам нашу працэсію з дзясятка чалавек. Водны рытуал будзе праходзіць у маленькай штучнай сажалцы – перад нашым прыходам у ёй плёскаліся вясковыя хлапчукі.
Памочнікі жрацоў (priests) прыносяць кветкі, садавіну і прыгожыя саронгі. Жрацы вельмі зямныя: адзін з дрэдамі і ўвесь час паліць, другі ў асноўным маўчыць і ўсміхаецца. Дзяўчыны пераапранаюцца ў саронгі і пасля кароткай малітвы ідуць у ваду. Гэта чымсьці нагадвае хрышчэнне: нешта ціха прыгаворваючы, жрацы паліваюць галовы дзяўчын вадой – і раптам адна з іх пачынае плакаць. Так па-сапраўднаму і шчыра, што паветра раптам дранцвее і на некалькі хвілін становіцца вельмі ціха. Час як быццам замірае, пакуль Ніса, а затым і Амелія плачуць у штучнай сажалцы каля храма, які будуецца пад дажджом.
Дух жыве там, дзе хоча.
Дождж паліў на ўсю моц, калі мы скончылі здымкі Кеджавена. Мы спешна адправіўся да Барабудура – заставалася спадзявацца, што на пад’ездзе да самага вялікага храмавага комплексу ў свеце лівень скончыцца. Індра меў да нас ласку, і мы ні разу не трапілі за гэтыя дні пад дождж падчас здымак.
Мне падабаецца перакочваць гэта слова на языку – Барррабудуррр. Комплекс быў пабудаваны дзесьці ў IX стагоддзі, але быў дзейным усяго гадоў сто, пакуль індуізм, а затым іслам не сталі галоўнымі рэлігіямі на гэтай тэрыторыі. Пра Барабудур забылі на цэлую тысячу гадоў – за гэты час ён паспеў ператварыцца ў кучу камянёў пасярод джунгляў. Знайшоў яго нанава англічанін Стэмфард Рафлз, тагачасны губернатар Явы і будучы заснавальнік Сінгапура, які ў 1814 годзе паехаў шукаць легендарны «мёртвы горад».
Яшчэ праз сто гадоў Барабудур нарэшце аднавілі, а ў сярэдзіне XX стагоддзя стала зразумела, што і гэтага мала. Зямлю пад храмам размывалі грунтовыя воды, і каб яго выратаваць, стварылі кааліцыю з 28 краін. Аднаўлялі комплекс 12 гадоў: перабралі камяні па адным, пакрылі кожны спецыяльным растворам, зрабілі дрэнажную сістэму, каб узгорак не развальваўся, – і сабралі самае вялікае ў свеце «Лега» назад.
Я спецыяльна нічога не чытала пра сучасны Барабудур, каб быць крыху зачараванай. Але ў момант, калі гід пачынае спяшацца, таму што білеты ў нас на пэўны час, я разумею, што пра рамантычную сустрэчу са святыняй гаворкі не ідзе.
Маё здзіўленне дасягае піка, калі мы прыязджаем – і я бачу перад сабой гістарычны Дыснейлэнд. Некалькі парковак, усюды туалеты, пандусы, усюды камеры і вароты – і нават бусікі, якія вязуць нас да спецыяльнага пад’ёмніка на ўзгорак. Усё чыста, усё зручна, якая ўжо тут заброшка сярод джунгляў. Нам нават выдаюць спецыяльныя сандалі: відаць, каб апраўдаць білет у 20 долараў — па мясцовых мерках дарагі.
Мне падабаецца перакочваць гэта слова на языку – Барррабудуррр. Комплекс быў пабудаваны дзесьці ў IX стагоддзі, але быў дзейным усяго гадоў сто, пакуль індуізм, а затым іслам не сталі галоўнымі рэлігіямі на гэтай тэрыторыі. Пра Барабудур забылі на цэлую тысячу гадоў – за гэты час ён паспеў ператварыцца ў кучу камянёў пасярод джунгляў. Знайшоў яго нанава англічанін Стэмфард Рафлз, тагачасны губернатар Явы і будучы заснавальнік Сінгапура, які ў 1814 годзе паехаў шукаць легендарны «мёртвы горад».
Яшчэ праз сто гадоў Барабудур нарэшце аднавілі, а ў сярэдзіне XX стагоддзя стала зразумела, што і гэтага мала. Зямлю пад храмам размывалі грунтовыя воды, і каб яго выратаваць, стварылі кааліцыю з 28 краін. Аднаўлялі комплекс 12 гадоў: перабралі камяні па адным, пакрылі кожны спецыяльным растворам, зрабілі дрэнажную сістэму, каб узгорак не развальваўся, – і сабралі самае вялікае ў свеце «Лега» назад.
Я спецыяльна нічога не чытала пра сучасны Барабудур, каб быць крыху зачараванай. Але ў момант, калі гід пачынае спяшацца, таму што білеты ў нас на пэўны час, я разумею, што пра рамантычную сустрэчу са святыняй гаворкі не ідзе.
Маё здзіўленне дасягае піка, калі мы прыязджаем – і я бачу перад сабой гістарычны Дыснейлэнд. Некалькі парковак, усюды туалеты, пандусы, усюды камеры і вароты – і нават бусікі, якія вязуць нас да спецыяльнага пад’ёмніка на ўзгорак. Усё чыста, усё зручна, якая ўжо тут заброшка сярод джунгляў. Нам нават выдаюць спецыяльныя сандалі: відаць, каб апраўдаць білет у 20 долараў — па мясцовых мерках дарагі.
Тэхнічна Барабудур арганізаваны як дзевяціўзроўневая піраміда – верхні ўзровень сімвалізуе нірвану, – і на агляд самога комплексу ў нас усяго паўгадзіны. І толькі з гідам. Мы стараемся ад гіда адстаць – хочацца цішыні і разгледзець гэты самы вялікі ў свеце каменны комікс: на кожным камені высечаны карціны з жыцця Буды. Бліжэй да зямлі – бытавы пласт гісторыі прынца Гаўтамы, прычым адзенне, транспарт, музычныя інструменты той эпохі адноўлены вельмі дакладна. Чым бліжэй да вяршыні, тым больш абстрактнымі становяцца старонкі комікса. Кажуць, каб уважліва агледзець увесь Барабудур, трэба два тыдні – інфа ад францужанкі, які вывучае будызм і была ў турыстычнай групе разам з намі.
Праз паўгадзіны нам трэба выходзіць з Барабудура, і Саша з дзяўчынамі адпраўляюцца запісаць апошнія кадры каля храма. А я блукаю па навакольнай тэрыторыі і перакочваю на языку смак горычы. З аднаго боку, цудоўна, што святыня ў такім стане. З іншага, з-за ўсіх фармальнасцей і строгасці працэдур – каб увайсці на першы ўзровень, трэба прайсці праз турнікет! – як быццам становіцца складаней нешта адчуць.
Зрэшты, моцна пасумаваць часу няма: са мной увесь час фатаграфуюцца школьнікі. Цяпер не сезон, і іншых белых практычна няма. У нейкі момант да мяне даходзіць, што яшчэ адной прычынай энтузіязму можа быць тое, што сукенка на мне з тонкай тканіны, якая прасвечвае. Я гэту сукенку апранала толькі ў пляжных раёнах Балі, і там гэта нікога не дзівіла. Гэтыя дні на Яве я не вылазіла з шортаў і майкі, а на сустрэчу з Барррабудуррам вырашыла вось надзець сукенку.
Настолькі underdressed я не адчувала сябе даўно.
І сорамна, што маё пляжнае балійскае адзенне на Яве недарэчнае, і нават радасна, таму што, значыць, турызм яшчэ не так моцна пацалаваў гэта месца.
Праз паўгадзіны нам трэба выходзіць з Барабудура, і Саша з дзяўчынамі адпраўляюцца запісаць апошнія кадры каля храма. А я блукаю па навакольнай тэрыторыі і перакочваю на языку смак горычы. З аднаго боку, цудоўна, што святыня ў такім стане. З іншага, з-за ўсіх фармальнасцей і строгасці працэдур – каб увайсці на першы ўзровень, трэба прайсці праз турнікет! – як быццам становіцца складаней нешта адчуць.
Зрэшты, моцна пасумаваць часу няма: са мной увесь час фатаграфуюцца школьнікі. Цяпер не сезон, і іншых белых практычна няма. У нейкі момант да мяне даходзіць, што яшчэ адной прычынай энтузіязму можа быць тое, што сукенка на мне з тонкай тканіны, якая прасвечвае. Я гэту сукенку апранала толькі ў пляжных раёнах Балі, і там гэта нікога не дзівіла. Гэтыя дні на Яве я не вылазіла з шортаў і майкі, а на сустрэчу з Барррабудуррам вырашыла вось надзець сукенку.
Настолькі underdressed я не адчувала сябе даўно.
І сорамна, што маё пляжнае балійскае адзенне на Яве недарэчнае, і нават радасна, таму што, значыць, турызм яшчэ не так моцна пацалаваў гэта месца.
Пра Барабудур забылі на цэлую тысячу гадоў – за гэты час ён паспеў ператварыцца ў кучу камянёў пасярод джунгляў.
…Ііі ўсё! Апошні кадр запісаны – пляскаем адзін аднаму і фоткаемся ў дзясятцы розных поз на фоне Барабудура. Часу ўсвядоміць асабліва няма: нам трэба ўжо хутка ехаць у бок Джак’якарты, або Джогджы, каб паспець пасадзіць дзяўчын на зваротны цягнік. Праўда, зусім побач з намі месца, якое мы абедзве вельмі хочам убачыць пасля фільма Вернера Херцага пра вулканы. Прыкметна нервуецца Дыдот – прафесійны гід заўсёды сочыць за часам, – але ў выніку згаджаецца зрабіць невялікі крук з умовай, што ў нас будзе паўгадзіны. Паціраючы рукі, мы едзем да Чыкен Тэмпла.
Як пішацца, так і выглядае – гэта храм у выглядзе вялізнай курыцы. Дакладней, гэта не курыца, а голуб міру. Клянуся, калі б мне гэта не расказалі, я б не здагадалася. Гэта храм усім рэлігіям, які не зусім зразумела хто пачаў будаваць гадоў 30 таму. Але нешта пайшло не так, грошай на будаўніцтва не хапіла, і доўга храм стаяў закінутым. Хацелася ўбачыць тую самую дзікаватую заброшку з фільма — атрымалася чарговую масавую турыстычную славутасць. Храм пачысцілі, дабудавалі, падмалявалі, дарогу праклалі і магазін з сувенірамі паставілі. Усё.
Ці можна прасякнуцца месцам, калі яно вылізана масавым турызмам?
Першаадкрывальнікам быць у сучасным свеце ўсё складаней. А можа, ужо і немагчыма.
Як пішацца, так і выглядае – гэта храм у выглядзе вялізнай курыцы. Дакладней, гэта не курыца, а голуб міру. Клянуся, калі б мне гэта не расказалі, я б не здагадалася. Гэта храм усім рэлігіям, які не зусім зразумела хто пачаў будаваць гадоў 30 таму. Але нешта пайшло не так, грошай на будаўніцтва не хапіла, і доўга храм стаяў закінутым. Хацелася ўбачыць тую самую дзікаватую заброшку з фільма — атрымалася чарговую масавую турыстычную славутасць. Храм пачысцілі, дабудавалі, падмалявалі, дарогу праклалі і магазін з сувенірамі паставілі. Усё.
Ці можна прасякнуцца месцам, калі яно вылізана масавым турызмам?
Першаадкрывальнікам быць у сучасным свеце ўсё складаней. А можа, ужо і немагчыма.
Нашмат весялейшай за Барабудур і Чыкен Тэмпл аказалася зваротная дарога на вакзал – мы нарэшце расчахлілі аўтакараоке! Аказалася, што ва многіх азіяцкіх аўтобусах і маршрутках ёсць убудаванае караоке, і любы бус лёгка ператвараецца ў паці-бус. Мы гарланім Адэль, падвываем інданезійскім хітам і едзем праз лівень на вакзал.
Развітваемся з дзяўчатамі – часу на пасумаваць няма, – на апошнім дыханні заязджаем у Джак’якарту. Я сапраўды на апошнім дыханні, Саша таксама неяк не бадзёрая, нават запаволеная і пазяхае – стомленай сваю сяброўку я бачу рэдка. А Дыдот кажа, што ён норм: ён па два тыдні возіць групы турыстаў, і наш жылісты сябар таму вынослівы, як ганчак.
Падчас развітальнай вячэры з камандай, якая засталася, ляніва абмяркоўваем, як усё прайшло, і хорам цешымся тым, як усё было гладка. Гід закурвае цыгарэтку, выдыхае дымок і раптам змоўніцкі падміргвае.
— Вырашыў вам не казаць да здымак, але адна з дзяўчат — дачка буйнога чыноўніка з урада вострава Барнэа, куды хочуць перанесці сталіцу, — кажа ён. — Я, шчыра кажучы, перажываў за фармат нашых здымак.
Мы пераглядаемcя з Сашам і пачынаем нервова рагатаць, узгадваючы самы першы гатэль — з тараканамі і павуціннем.
Дзякуй Аллаху за бездакорна ветлівых інданезійцаў.
Развітваемся з дзяўчатамі – часу на пасумаваць няма, – на апошнім дыханні заязджаем у Джак’якарту. Я сапраўды на апошнім дыханні, Саша таксама неяк не бадзёрая, нават запаволеная і пазяхае – стомленай сваю сяброўку я бачу рэдка. А Дыдот кажа, што ён норм: ён па два тыдні возіць групы турыстаў, і наш жылісты сябар таму вынослівы, як ганчак.
Падчас развітальнай вячэры з камандай, якая засталася, ляніва абмяркоўваем, як усё прайшло, і хорам цешымся тым, як усё было гладка. Гід закурвае цыгарэтку, выдыхае дымок і раптам змоўніцкі падміргвае.
— Вырашыў вам не казаць да здымак, але адна з дзяўчат — дачка буйнога чыноўніка з урада вострава Барнэа, куды хочуць перанесці сталіцу, — кажа ён. — Я, шчыра кажучы, перажываў за фармат нашых здымак.
Мы пераглядаемcя з Сашам і пачынаем нервова рагатаць, узгадваючы самы першы гатэль — з тараканамі і павуціннем.
Дзякуй Аллаху за бездакорна ветлівых інданезійцаў.
Чытаць яшчэ
Як Sauna Channel апынуліся ў Інданэзіі
Выходныя ў Джокьякарце і пасляслоўе
